Een delicate periode uit de oorlogsgeschiedenis van de Hoeksche Waard wordt wel gevormd door de tribunaalrechtspraak, zoals deze van 1945 tot 1948 heeft plaats gevonden. De Politieke Opsporings Dienst in de Hoeksche Waard hield voor het eerst spreekuur op 30 oktober 1945 te Oud-Beijerland. Tijdens zo’n spreekuur konden burgers ‘foute elementen’ aangeven. Vervolgens werd bepaald, al naar gelang het geleverde bewijs, of tot aanhouding moest worden overgegaan. De werkzaamheden van de POD bleven niet vrij van kritiek. Doordat er ook persoonlijke rekeningen werden vereffend tussen burgers onderling schoot de zorgvuldigheid wel eens tekort. In de Hoeksche Waard werd o.a. een ruimte in het schoolgebouw van de Rijks HBS te Oud-Beijerland gebruikt om opgepakte personen op te sluiten. Op zolder waren tientallen jaren later nog steeds de volgeturfde balken te zien, waarmee de gevangen het aantal dagen in gevangenschap bijhielden. Overal in Nederland werden de beschuldigden in kampen opgesloten; op een bepaald moment zaten meer dan 100.000 personen opgesloten zonder enige vorm van proces. De overheid stelde daarop regels vast met als doelstelling om maximaal 25.000 personen te hoeven berechten. De meeste gevangen konden zo na een lange opsluiting terug naar huis, zonder berechting. De resterende zaken werden behandeld door de Bijzondere Gerechtshoven en Tribunalen.
Henk van den Heuvel, webmaster van de website piershil.com heeft op zijn website een overzicht gepubliceerd van vrijwel alle zaken die in de kamer ‘Oud-Beijerland’ van het Tribunaal Dordrecht zijn behandeld. De achternamen van de beschuldigden heeft hij onherkenbaar gemaakt.
Waarom heb je die achternamen onherkenbaar gemaakt?
“Hoewel het geen geheime of vertrouwelijke stukken zijn, maar openbare verslagen die vanaf 1945 regelmatig werden gepubliceerd in ‘het Hoekschewaardje’, dient het tonen van de achternamen geen enkel doel. Er staan ook lichte en zware gevallen door elkaar heen, en ook vrijspraken uiteraard. Het gaat er mij om dat geïnteresseerden inzicht krijgen in deze bijzondere periode uit de oorlogsgeschiedenis van de Hoeksche Waard ”.
Hield het destijds de gemoederen bezig in de Hoeksche Waard?
“Jazeker! De verslagen werden voorzien van rectificaties en vaak leidde een verslag van zo’n zitting tot ingezonden brieven. In de verslagen kun je lezen dat het voor het tribunaal niet eenvoudig was om de waarheid boven tafel te krijgen. Eén persoon voerde in 1947 als verdediging aan dat hij helemaal niet wist dat we in oorlog waren met Duitsland. De grote vraag was natuurlijk ‘Wie zijn de echte landverraders, wie hebben zich verrijkt?’. Vooral vanwege een gebrek aan bewijs was het lastig die vraag te beantwoorden”.
Vanwaar jouw interesse in deze periode?
“In de nalatenschap van Piershillenaar Klaas van Bergeijk, die binnen het verzet in de Hoeksche Waard bekend stond als ome Klaas, zat een benoemingsbrief voor het tribunaal Dordrecht. Hij heeft dus ook zaken moeten beoordelen en straffen moeten opleggen. Omdat ik wilde weten wat dat precies inhield ben ik onderzoek gaan doen. Aan zijn mening werd klaarblijkelijk nogal waarde gehecht. In zijn stukken kwam ik ook een brief tegen waarin hem door een overheidsinstantie werd gevraagd of hij vond dat een bepaalde politieagent in de Hoeksche Waard wel recht had op pensioen, gezien zijn oorlogsverleden. We hebben het dan over de jaren zeventig!”.
Wat viel je op aan de rechtspraak?
“Er zullen ongetwijfeld fouten zijn gemaakt, maar op dat moment moest er vooral een einde komen aan de rechteloosheid. Enkele naoorlogse, waarvan sommige overigens zeer begrijpelijke, politieke moorden vormden ons land om in een soort Wilde Westen. Ook toen was het overigens al zo dat degenen met de ‘duurste’ advocaten er het beste van af kwamen. De uitspraken varieerden van vrijspraak tot 10 jaar internering. Wat opvallend is aan de rapportage is dat, toen de zaken in Nederlands- Indië begonnen te escaleren, de voorpagina niet vaak meer werd gehaald. Het tribunaal Dordrecht (en daarmee ook de kamer Hoeksche Waard) werd uiteindelijk per 1 juni 1948 opgeheven”.
Hoe kom je eigenlijk aan al het gepubliceerde materiaal?
“Voor iedere vorm van historisch onderzoek ben je in het Streekmuseum Hoeksche Waard te Heinenoord aan het juiste adres. Niet alleen onderzoek naar stambomen is hier mogelijk, maar een ruime bibliotheek en overzichtelijk geordend materiaal leveren een schat aan informatie over het verleden van de Hoeksche Waard. Jaren geleden ben ik ‘vriend’ geworden van dat museum, na een jaarlijkse donatie kun je daar het hele jaar naar hartelust spitten!”
Naschrift: De artikelen zijn verplaatst van piershil.com naar wo2-hoekschewaard.nl: Zie indexpagina
Knipsel ‘Onderzoek naar foute elementen’ – Kompas 12 april 2013