2017 – Dodenherdenking Korendijk

GEMEENTE KORENDIJK

Toespraak bij de Dodenherdenking op donderdag 4 mei 2017

Drs. S. Stoop, burgemeester van Korendijk

De kracht van het verhaal

Onder de inwoners van Joodse herkomst van Strijen bevond zich het gezin van Ruben van Coevorden. Vader Ruben en moeder Sophia hadden vier kinderen: Jozef (1914), Rachel (1915), Roosje (1916) en Salomon (1918); ze waren tussen de twaalf en zestien jaar. Het gezin woonde aan de Kerkstraat. Bij hen woonde ook Rebekka, de zus van Ruben. Ruben van Coevorden had aanvankelijk een slagerij waar koosjer vlees werd verkocht, veelal aan Rotterdamse Joden. In 1939 verkocht hij zijn slagerij en werd veehandelaar. Het gezin verhuisde naar de Achterstraat. De vier (volwassen) kinderen woonden in 1942 in Amsterdam waar ze werkten of studeerden.

In het najaar van 1942 konden Ruben, zijn vrouw Sophia en zijn zus Rebekka onderduiken bij het echtpaar Bouwman. Piet Bouwman was machinist op het gemaal Overwater aan de Waleweg en had al twee Joodse onderduikers uit Den Haag ondergebracht in het transformatorhuis van het gemaal. Bouwman regelde zelf dat de onderduikers te eten kregen en omdat het tegen de winter liep, liet hij elektriciteit aanleggen voor een elektrische kachel. De onderduikers kwamen soms bij Bouwman in huis, maar konden nooit naar buiten. Om verveling tegen te gaan werd er veel gelezen. Bouwman ging daarom regelmatig naar de bibliotheek. De medewerkers daar vonden het wel wat vreemd dat hij nu zoveel boeken kwam lenen terwijl hij daarvòòr nauwelijks in de bibliotheek kwam…

Omdat de verzetsgroep die de twee onderduikers uit Den Haag bij Bouwman in het gemaal had ondergebracht werd opgerold, kwamen de nazi’s achter hun onderduikadres. Op 21 juni 1943 vond er een inval plaats in het gemaal. In plaats van twee troffen de SD’ers die de inval deden vijf Joodse onderduikers aan. Piet Bouwman werd samen met de onderduikers opgepakt en kwam via de gevangenis in Scheveningen in kamp Vught terecht. Bijna een jaar later werd hij op de verjaardag van Hitler (20 april) vrijgelaten. De onderduikers werden ook eerst naar de gevangenis gebracht en vervolgens naar kamp Westerbork gestuurd. Ruben van Coevorden, zijn vrouw Sophie en zijn zus Rebekka kwamen op dinsdag 29 juni 1943 aan in kamp Westerbork. Ze zijn waarschijnlijk maar enkele uren in het kamp geweest, want nog diezelfde dag moesten ze weer vertrekken. Op 29 juni 1943 vertrok er een transport met 2397 personen naar Sobibor.

Ruben, Sophie en Rebekka werden net als alle andere mensen uit dit transport direct na aankomst op 2 juli 1943 in de gaskamers van Sobibor vermoord. Op de Joodse begraafplaats in Strijen is een herdenkingssteen voor hen en kort geleden zijn er zogenaamde struikelstenen gelegd op het adres waar ze in Strijen hebben gewoond. De dochters van Ruben en Sophie, Rachel en Roosje, zijn ook allebei vermoord: Rachel op 28 mei 1943 in Sobibor en Roosje op 31 juli 1944 in Auschwitz. De zonen Jozef en Salomon overleefden door onderduiken en zelfs na gevangenschap in Bergen Belsen. Zij warenbeiden jarenlang medisch specialist en overleden in 1997 respectievelijk in 2013.

Van de twintig Joden die er aan het begin van de oorlog in Strijen woonden, zijn er tijdens de oorlog vijftien opgepakt, weggevoerd en vermoord. Omdat het mij niet bekend is of er in onze dorpen in de periode voorafgaand aan de Tweede Wereldoorlog ook Joodse mensen woonden, heb ik de aan mij aangereikte gegevens over Strijen gebruikt.

Dit aangrijpende verhaal past volgens mij heel goed bij de tekst die dit jaar is gekoppeld aan het motto van het Nationaal Comité 4 en 5 mei. Binnen het motto “Geef vrijheid door” heeft Arendo Joustra, hoofdredacteur van Elsevier, een tekst geschreven onder de titel “de kracht van het persoonlijke verhaal”. Hij schrijft dat de verhalen (en ik citeer): “ontroeren omdat ze de essentie van het leven heel nabij brengen. Ze gaan over moed en opoffering. Maar ook over de duistere kanten van de mens. Over de dood uiteraard en over diep gevoelde ellende, pijn, angst, onmacht en vernedering. Over verraad, leugens en lafheid.“

Herdenken blijft noodzakelijk

In deze dagen staan we als natie stil bij oorlog en vrede, vrijheid en onderdrukking, mensenrechten en democratie. Het is belangrijk dat we ons, ongeacht leeftijd, status, huidskleur, culturele herkomst, religieuze overtuiging of politieke voorkeur, telkens opnieuw bezinnen op het onderhoud van vrijheid en vrede, zeker in een tijd waarin velen zich zorgen maken over oorlog en terrorisme. Het herdenken van onze doden, die door oorlogshandelingen en bij vredesmissies om het leven zijn gekomen, is belangrijk omdat we bepaald worden bij het feit dat vrijheid, democratie en recht niet vanzelfsprekend zijn. Het herdenken van de slachtoffers en het vieren van de bevrijding kunnen een sterke bindende waarde hebben voor de samenleving. Door bijeenkomsten als deze, door discussies en gezamenlijke bezinning kunnen de waarden van de vrijheid overgedragen worden aan de jongere generaties. Daarom ben ik er blij mee dat er vanavond ook jongeren en kinderen aanwezig zijn. Daarom ben ik er trots op dat Gijs, Tessa, Leonie en Larissa op hun eigen manier een bijdrage hebben geleverd aan deze herdenkingsplechtigheid! En dat de scouts hun medewerking geven.

Motto: Geef vrijheid door

Geef vrijheid door. Om dit te kunnen doen, is het allereerst nodig dat we vrijheid betekenis geven. Hoewel we al 72 jaar in een vrij land leven, blijven er vragen bij vrijheid. We komen er eigenlijk nooit mee klaar. Soms duiden vragen op onzekerheid. Velen hebben het gevoel geen of onvoldoende greep te hebben op de wereld om hen heen. Er is een gebrek aan vertrouwen in de overheid die soms vrijheden beperkt. Er wordt gemopperd op de bureaucratie, die verlammend werkt. Wie of wat geeft houvast bij het bepalen van wat vrijheid inhoudt? Waar ligt de grens tussen de vrijheid van de één en de onvrijheid van de ander? Hoe gaan we om met het beknibbelen op vrijheid? Anders gezegd: hoe verdedigen we vrijheid? Het nadenken over deze vragen is moeilijk, maar noodzakelijk. Eén ding lijkt mij boven alle twijfel verheven: vrijheid vraagt om inspanning, om inzet, iedere dag weer! Over verhalen gesproken: onlangs kreeg ik van de heer Henk van den Heuvel een indringend persoonlijk verhaal aangereikt. Daaruit wordt duidelijk dat op 5 mei 1945, de dag van de bevrijding, voor velen de tragedie nog niet voorbij was. Op 18 juni 1945 voer het schip “Verandering” vanaf Rotterdam richting Schouwen-Duiveland. Op het Vuile Gat bij Tiengemeten kwam het in aanraking met een mijn, explodeerde en zonk vrijwel onmiddellijk. Negentien mensen vonden de dood op een moment dat zij hoopten binnenkort weer thuis te zijn na een periode van evacuatie. Ze waren als het ware nog op.

Op weg naar de vrijheid.

Er waren slechts drie overlevenden. Een van hen, Mientje van der Wekken, vertelde het ongeveer als volgt:

Wij waren met de familie geëvacueerd en hadden vergunning terug te keren naar huis. Rond vijf uur zat ik op het dek met twee knechts van schipper Pols. Er volgde een verschrikkelijke explosie, waardoor het schip omhoog werd geslingerd en daarna plotseling in de diepte zonk. Ik werd eveneens weggeslingerd en toen ik daarna boven water kwam, greep ik een drijvend stuk hout en ben daarop naar de wal gedreven. Ik hoorde daar dat er maar drie personen zijn gered. Behalve het gezin van de schipper (een echtpaar met kinderen van 3 jaar, 2 jaar en zeven maanden) zijn verdronken mijn echtgenoot Frans van den Bout van 31 jaar, mijn zoontje Rientje van 2½, mijn vader en moeder van 68 jaar en verder nog twaalf andere familieleden, variërend van 2 tot 37 jaar. Het proces-verbaal vermeldt dan nog zakelijk dat al hun goederen met 5 paarden, 1 veulen, 2 koeien, 17 kippen en een hond met het schip vergaan zijn. Wat een diep verdriet. Zo zijn er nog vele verhalen, die verteld moeten blijven worden, omdat er (en ik citeer nogmaals Arendo Joustra) “zonder gedeelde geschiedenis geen gedeelde toekomst” is. Er zijn ook nog verhalen die soms jarenlang verborgen zijn gebleven. Zo was er vorige week nog een aangrijpend verhaal in de Volkskrant, waarin Ellen de Visser een halve eeuw onbeantwoorde vragen over haar opa beschrijft. Nog steeds zijn er oudere en heel oude mensen die geheimen met zich meedragen. Het zwijgen kan kennelijk niet verbroken worden. Zij doen dit wellicht vanuit de gedachte dat “wat niet weet, wat niet deert”. Voor personen of families, die op zoek zijn naar de waarheid, blijkt echter dat het niet-weten juist wel deert. Het doet pijn en geeft ook verdriet. Met andere woorden: het is voor hen moeilijk te moeten leven met mysteries uit een aangrijpend verleden. Ik hoop dat mensen die een verhaal te vertellen hebben dat zullen doen, nu het nog kan. Anders gaan de geheimen mee het graf in. En dan kunnen er geen verhalen meer verteld worden om te gedenken. In dankbaarheid en met respect gedenken wij hen die:

In de Tweede Wereldoorlog omkwamen als militair of als lid van het verzet:

Hendricus Baars, 20 jaar

Adrianus Doolaard, 30 jaar

Egbert Jan Fokkema, 27 jaar

Jacobus Jan Pouwe, 18 jaar

Markus Andeweg, 23 jaar

Pieter van der Hoeven, 20 jaar

Adriaan Johan Evertse, 17 jaar

Catharina Traas – de Jager, 58 jaar

Cornelis Kraak, 20 jaar

Hendrik van der Zijde, 28 jaar

In Nederlands – Indië kwamen tussen 1945 – 1950 om:

Dirk Boender, 23 jaar

Gerrit van Hal, 45 jaar

In Goudswaard, Nieuw-Beijerland, Piershil en Zuid-Beijerland vielen in de Tweede

Wereldoorlog de volgende Burgerslachtoffers:

Annee Andeweg, 60 jaar

Laurens Jacob Andeweg, 20 jaar

Cornelis Berkhout, 40 jaar

Dirk Pieter Besteman, 26 jaar

Leendert Besteman, 28 jaar

Johanna Lena Doeleman, 50 jaar

Gillis Doeleman, 77 jaar

Elizabeth Suzanna Doeleman – Viergever, 75 jaar

Bastiaan van de Erve, 66 jaar

Abraham van Haneghem, 56 jaar

Willem Hoek, 60 jaar

Jan Hoogstad, 64 jaar

Pieternella Klein, 29 jaar

Teunis Koesveld, 24 jaar

Bastiaan Roos, 22 jaar

Leendert Schelling, 21 jaar

Leendert Sintmaartensdijk, 38 jaar

Adrianus Verhorst, 44 jaar

Eduard Visser, 19 jaar

Frans Johannes Visser, 34 jaar

Jacob Warning, 25 jaar

 

1 Comment

Add a Comment
  1. Deze mensen komen voor in het politie archief van Leiden 21-6-1943, 20.30 uur. http://www.dossier071.nl
    Zijn in arrest gesteld als jood veranderen van woonplaats; zonder vergunning.
    Sientje Bobbe, geb.27.12.87 won. den Haag Repelaarstraat No 40.
    Rebekka van Coevorde,geb. 17 Sept 90. won. Amsterdam Waterlooplein 8/2
    Sophia de Jong, geb 23 Juni 1889, h/vr van Coevorde, won. Amsterdam , Waterlooplein No 8/2.
    Ruben Salomon van Coevorden, geb 7 Aug. 83. won. als voren.
    Joseph Wolf, geb 17 Mei 74, won. den Haag Repelaarstraat No 40
    Pieter Cornelis Bouwman, geb. 13 Dec. 1906, won. Strijen. Waaleweg No 2, wegens verbergen van joden.

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *