De op 31 juli 1912 in Amsterdam geboren Frederik Robert Woltjer werd benoemd op 1 oktober 1940 te Numansdorp, als opvolger van de gemeente arts en vaccinateur F.P.I. van Brussel. Zijn carrière verliep aanvankelijk rustig en naar wens, in het lokale dagblad (van de Hoeksche Waard) werd zijn naam herhaaldelijk genoemd in rouwadvertenties, zijn goede zorgen voor de patiënt werden daarbij geprezen.
Op 12 november 1942 was hij aanwezig bij de joodse familie Zwarenstein, toen hun arrestatie werd uitgevoerd of aangekondigd. Wat zich daarbij exact heeft afgespeeld is niet bekend, er wordt beweerd dat de arts door de Duitsers werd weggejaagd. Dat zal niet zonder protest zijn gegaan, want Woltjer kwam hierdoor in grote problemen. Kort daarop (de volgende dag?) werd hij van zijn bed gelicht en gearresteerd. In een rapport van 10 mei 1943 wordt als volgt aan dit voorval gerefereerd: ,,Voor zover bekend werd deze dokter door een Duitsch gerecht terzake een overtreding van de ‘Verordening Openbare Orde’ veroordeeld tot een gevangenisstraf voor den tijd van drie maanden, met aftrek der definitieve hechtenis”.
Naar verluidt werd dokter Woltjer naar de gevangenis van Scheveningen gebracht, in de krant van 20 november 1942 werd zijn afwezigheid voor het eerst gemeld; Hartman (Numansdorp) en Nieuwenhuyzen (Klaaswaal) namen zijn praktijk waar. Zijn afwezigheid duurde korter dan de veroordeling, want na ongeveer twee maanden kwam hij weer terug in het dorp. Een ingediend gratieverzoek zal hierbij hebben geholpen. Een patiënt die tegen hem zei ‘Dokter, u bent weer terug’, 
kreeg als reactie ‘Vraag maar niet verder’. Na deze gevangenschap ging Woltjer meteen weer aan de slag, in de krant werd hij niet meer als afwezig gemeld. In januari 1943 werd hij in een rouwadvertentie weer bedankt voor de goede zorgen, deze keer voor Marinus Kievit. En in een artikel werd hij geprezen vanwege kordaat ingrijpen, nadat de duim van Numansdorper J.G.E. door een hond ernstig werd verwond.
Hierna verstreken enkele maanden, tot de beroemde Artsenstaking. Vanaf 24 maart 1943 gingen duizenden Nederlandse artsen in staking om zich te onttrekken aan het verplichte lidmaatschap van de Artsenkamer (werkend volgens Duitse richtlijnen). Ze stuurden een brief aan de president van de Artsenkamer, waarin zij meedeelden afstand te doen van hun bevoegdheid tot het uitoefenen van het beroep arts. Naambordjes werden verwijderd of het woord arts werd bedekt. In Numansdorp staakten zowel Hartman als Woltjer mee, (desgevraagd en) op nadrukkelijk verzoek van burgemeester De Zeeuw bleven beiden gewoon patiënten behandelen.
In juni 1943 stuurden duizenden artsen in bezet Nederland een protestbrief van het Medisch Contact aan Seyss-Inquart, waarin het verplichte lidmaatschap van de Artsenkamer werd afgewezen. De Rijkscommissaris reageerde woedend. Op 26 juni liet hij in totaal 360 artsen arresteren en voor het merendeel afvoeren naar Amersfoort; veel artsen doken onder. Ook namen de Duitsers inboedels en instrumenten in beslag en verzegelden zij spreekkamers. Maar beide partijen wilden de zaak niet op de spits drijven. Begin juli vroeg de leiding van het Medisch Contact, na overleg met de chef van de Sicherheitspolizei, alle deelnemers aan de actie een excuusbrief aan Seyss-Inquart te sturen. Verreweg de meesten deden dat; zij kregen een berisping en betaalden 50 gulden leges. In ruil daarvoor werden de gearresteerde artsen vrij gelaten en konden de ondergedokenen hun schuilplaats verlaten.
Volgens de overlevering zou ook dokter Woltjer zijn gearresteerd n.a.v. de staking en zijn afgevoerd naar Kamp Amersfoort. Hiervoor is geen enkele bevestiging te vinden. Niet in de krant, niet in de archieven van Kamp Amersfoort en niet in het archief van het Rode Kruis.
Maar, er zijn dus wel degelijk artsen gearresteerd. Dit was echter van zeer korte duur, minder dan een week. In de kranten van april t/m december 1943 werden de diensten van Woltjer zoals gebruikelijk ook gewoon aangekondigd, hij was dus aan het werk in Numansdorp. Aan de correctheid van deze wekelijkse aankondigingen in de krant hoeft gezien de importantie van een juiste berichtgeving niet te worden getwijfeld. Ook werd hij in deze periode weer bedankt in rouwadvertenties voor zijn goede zorgen.
In de krant van 17 december 1943 werd voor het eerst weer gemeld dat Woltjer afwezig was, in de krant van 6 januari 1944 werd zelfs gemeld dat hij na een kortstondige ziekte is overleden. De geliefde arts liet een vrouw (Willemina Gerharda Fabriek) en zoon (Rob, geboren op 29 augustus 1941) achter. Zijn dochter Frederika werd (na zijn dood) geboren op 22 april 1944 in Apeldoorn.
Frederik Robert Woltjer overleed op 4 januari 1944 en werd op 8 januari begraven op de begraafplaats van Numansdorp. Op de voet van zijn grafsteen staat ‘Aangeboden door zijn patiënten’. Het is een blijk van waardering voor zijn werk in Numansdorp; kunst blijft langer bestaan dan een mensenleven (ars longa vita brevis).
Documenten ‘Artsenstaking Numansdorp’
Klik op de afbeelding voor een vergroting
Het neerleggen van de bevoegdheid, door Woltjer en Hartman.
Het verzoek van burgemeester De Zeeuw
Documenten mei 1943 ‘handelnd um den arzt F.R. Woltjer’
Betreffende ‘Actie der Nederlandsche artsen’ – April 1943
Woltjer afwezig – 21-23 november 1942 en 18-20 december 1943
Begraafplaats Numansdorp
Ook Dini Heijden van Museum Hoeksche Waard deed onderzoek naar het overlijden van Dokter Woltjer. Onderstaande tekst en documenten werden ter completering van dit verhaal beschikbaar gesteld.
DMH: op 5 november zijn de Zwarensteinen opgepakt door de SD en op 13 november 1942 zijn ze omgekomen in Auschwitz. Jan de Zeeuw (jr.) wist dat de SD-’ers met het ophalen van de Joden waren begonnen. Hij tipte Jacob en Antje Zwarenstein en wilde hen laten onderduiken. Maar zij verkozen liever thuis te blijven, ze waren al op jaren en dan zouden ze wel ongemoeid blijven. Drie SD-ers kloppen op 5 november aan de deur van Zwarenstein. Jan (jr.) en mevrouw de Zeeuw gaan naar de Zwarensteinen toe, maar ze worden eruit gegooid door de SD. Dokter Woltjer die ook poolshoogte kwam nemen, onderging hetzelfde lot. Woltjer wordt op 7 november 1942 gearresteerd en wordt in bewaring gesteld voor de SD, kantoorhoudend aan de Heemraadssingel. Uit zijn arrestantenkaart blijkt dat hij op 28 november wordt overgedragen aan de Deutschen General Staatsanwalt in Den Haag. Woltjer zal dus zeer waarschijnlijk tot die dag in voorarrest hebben gezeten op het Haagseveer. Op 7 december 1942 is hij overgebracht naar Utrecht. Tussen 28 november en 7 december zal er vonnis zijn gewezen (3 maanden met aftrek van voorarrest). Volgens Jan de Zeeuw (jr.) heeft Woltjer in totaal 6 weken vastgezeten (dat zou betekenen dat Woltjer rond Kerst 1942 weer thuis zou zijn). Verdere info Jan de Zeeuw (jr.) – bron: “bij ‘tBarnen van gevaar” van Rik Valkenburg (1970). Jan (jr.) fietst vervolgens naar Strijen om daar de familie Kleinkramer te waarschuwen, maar ook de SD-’ers komen naar Strijen en herkennen Jan (jr.). Hij wordt gearresteerd. De volgende dag wordt hij overgebracht naar Rotterdam, eerst naar de Heemraadssingel (kantoor SD) en vervolgens naar het Haagseveer. Na een week komt hij weer vrij.
DMH: De SD-’ers die eerst in Numansdorp en Strijen haalden vervolgens o.a. het gezin van Kleinkramer in Dordrecht op. Vervolgens deden zij zich in dat huis gedurende 2 dagen tegoed gedaan aan drank en vrouwen.
Om een zware straf van hun superieuren te ontlopen hebben ze Jan (jr.) al snel laten gaan. Burgemeester de Zeeuw had dit gebeuren als drukmiddel gebruikt om zijn zoon vrij te krijgen en mogelijk heeft het ook geleid tot een eerdere vrijlating van Woltjer, wie zal het zeggen!
DMH: dokter Hartman is op 13 augustus 1943 opgepakt en op 14 augustus 1943 overgebracht naar Kamp Amersfoort gegaan (zie arrestantenkaart). De meeste artsen hebben 2 tot 3 weken gevangen gezeten in Kamp Amersfoort (zo blijkt uit een dagboek van een arts die gevangen zat in juni 1943). De Haas en Van der Bijl uit ‘s-Gravendeel zijn op 26 juni opgepakt en naar Amersfoort gebracht en De Broeckert uit Heinenoord werd op 30 juni opgepakt en op 1 juli overgebracht naar Amersfoort. Van de overige HW-artsen (die in de advertenties over de zondagdienst worden genoemd) heb ik geen informatie kunnen vinden. Maar een aantal dorpen ontbreekt in deze advertentie. Vanaf 26 juni werden naar schatting ongeveer 360 opgepakte artsen overgebracht naar Kamp Amersfoort.
Frederik Robert Woltjer overleed op 4 januari 1944 (in het Diaconessenziekenhuis in Rotterdam – zie akte van overlijden)
Arrestatiekaarten Woltjer en Hartman
Beste Henk,
Complimenten, voor jou, dat het je gelukt is deze documenten bovenwater te krijgen. Jammer dat het bewijs niet te vinden is van zijn verblijf in Kamp Amersfoort. Het lijkt er haast op dat Dr. Woltjer zelf ergens ondergedoken heeft gezeten, maar dit heeft verzwegen om dat onderduikadres niet te verraden. Maar dat blijft natuurlijk speculeren. Heel veel dank voor het plaatsen van dit verhaal!!
Hartelijke groeten,…..Klaas den Haan.
Ha Klaas, graag gedaan hoor. Het blijft verschrikkelijk jammer dat we zijn dood niet direct kunnen koppelen aan een gebeurtenis in de oorlog. De lezing van Dhr. Kats, dat hij is overleden aan een ziekte als direct gevolg van gevangenschap, heb ik helaas niet kunnen bewijzen. In ieder geval staat zijn verhaal online nu, wie wat wat we nog vinden in de toekomst. Ik heb ook nog nooit een foto gezien van hem. Jij?
Een waardevolle opsomming van de gebeurtenissen. We hebben in Numansdorp 3 banken ter herinnering aan de waardevolle bijdrage van huisartsen. De meest oude is de Fohilbank, welke na herinrichting van de Voorstraat een waardige plaats heeft gekregen. Bij de onthulling van de banken van dokter Van der Lee en Kramer is net zoals de bank bij Het Wissel en op Schans net voor de nieuwe gemeente Hoeksche Waard gebeurd. Het plaatsen van een bank voor dokter Woltjer is een uitdaging in de nieuwe gemeente. Maar de aanhouder wint!
Mijn vader is wel 97 jaar, maar zijn geheugen is bijzonder goed. Heel jammer dat aan zijn getuigenis wordt getwijfeld. Ga hem iets vragen uit die tijd en hij vertelt er datum en bijna tijd bij. Het zal dan niet te bewijzen zijn, maar ik twijfel geen seconde An het sublieme geheugen van mijn vader.
Hallo Kees, waarschijnlijk ken jij partijen die aan zijn verhaal twijfelen, gezien je reactie. Ik ken ze niet. Ik heb zelf met je vader gesproken en ook anderen die hem hebben gesproken. Zijn getuigenis is zeer waardevol en wordt door niemand betwijfeld. Misschien kun je de partijen die twijfelen wijzen op bovenstaand artikel. Daar staat zijn getuigenis in en de feiten m.b.t. het onderzoek. De feiten spreken zijn getuigenis niet tegen, helaas kunnen de feiten zijn getuigenis niet bevestigen door een tekort aan sporen. De weduwe van Woltjer heeft ook niets doorgegeven aan haar kinderen. Maar dat is haar goed recht natuurlijk, wij kunnen niet oordelen over de situatie en het verdriet destijds. Gelukkig is er de getuigenis van uw vader, het verhaal van Woltjer is daarmee niet verloren gegaan.