In mei 1940 overleed soldaat Jacob Rosenberg. Kwam hij om in de strijd? Maakte hij een einde aan z’n leven nadat hij getuige was geweest van het bombardement op Rotterdam? Verschillende bronnen, verschillende lezingen. Niemand weet het zeker.
Tekst ‘De laatste rustplaats’ – 12 mei 2010 (Kompas)
OUD-BEIJERLAND – Op 16 mei is het precies zeventig jaar geleden dat Jacob Rosenberg op de Joodse begraafplaats te Oud-Beijerland werd begraven. Alie van den Berg, schrijfster van boek ‘Het Joodse verleden van Oud-Beijerland’, weet er alles over te vertellen. Zij heeft uitgezocht dat Jacob van beroep reclametekenaar was, tot hij in dienst moest en militair werd. Hij was soldaat tamboer bij het regiment infanterie en was gelegerd bij de stelling in Willemstad. De precieze doodsoorzaak is nooit vastgesteld. “Of hij doodgeschoten is of zelfmoord pleegde weet niemand. De overlijdensakte steunt op een schriftelijke verklaring van een marechaussee, de rest blijft een mysterie.” Wat Alie opvallend vindt is dat Jacob’s ouders hem hebben overleefd. “Op de steen staat ‘Hier rust onze zoon en broer. Hij rustte in vrede’. Ik dacht eerst dat zijn ouders waren omgekomen tijdens het bombardement in Rotterdam aangezien zij op de Hoogstraat in Rotterdam woonden, maar blijkbaar hebben zij de steen besteld. Zijn vader werd vermoord in Midden-Europa, zijn moeder in Auschwitz en zijn zus heeft de oorlog overleefd. De familie was oorspronkelijk afkomstig uit Rusland.” Alie’s interesse in de geschiedenis ontstond toen zij op de Oud-Beijerlandse huishoudschool werkte, waar zij les gaf in de verbouwde synagoge. In de muur zaten twee stichtingstenen, die aangaven dat het gebouw dateerde uit 1843. Ze besloot op onderzoek uit te gaan en kreeg daarbij hulp van haar vader. Alles dat ze uitvond over de Joden in Oud-Beijerland schreef zij op, en uiteindelijk werd het in 2008 uitgegeven in boekvorm.
Knipsel ‘De laatste rustplaats’ – 12 mei 2010 (Kompas)
Ook de werkgroep die zich heeft beziggehouden met het monument voor de burgerslachtoffers in de gemeente Korendijk kwam tijdens haar onderzoekingen de naam tegen van de soldaat tamboer 1-I-39 R.I. (regiment infanterie) Jacob Rosenberg. Tijdens het onderzoek ontstond de indruk dat hij een einde aan zijn leven had gemaakt, kort na 14 mei 1940, nadat hij zoals veel soldaten in deze omgeving getuige was geweest van het bombardement van Rotterdam. Hij woonde destijds, bij zijn ouders, op de Hoogstraat te Rotterdam. Zijn vader, David Rosenberg, was daar directeur van het Asta (bioscoop)-theater aan de Hoogstraat 160.
Hij behoorde tot de verdedigers van de vesting Willemstad. Op 14 mei 1940 is hij overgestoken naar Numansdorp en op onbekende wijze in Nieuw-Beijerland aangekomen. Hij werd daar op 15 mei bij het veer gevonden; naar verluidt ‘dood met het pistool nabij’. Andere bronnen beschrijven zijn dood als volgt: “Bij gevechten met het Duitse leger is hij gewond geraakt. Op 15 mei 1940 is hij in Nieuw-Beijerland overleden”. Volgens gegevens van het Rode Kruis echter is hij vermoedelijk gesneuveld te Oud-Beijerland.
Een verzoek om te bepalen of er wellicht plaats voor hem was op het reeds bestaande monument werd afgewezen; zijn overlijden viel niet binnen het kader van de richtlijnen voor vermelding op het herdenkingsmonument.
Enkele passages uit het verzoek wat destijds werd ingediend bij de Gemeente Korendijk:
“Wij hebben ons heel goed gerealiseerd dat de heer Rosenberg niet behoorde tot de categorie slachtoffers waarvoor wij ons hebben ingespannen maar wij hebben ons ook afgevraagd of hij behoorde dan wel zou kunnen worden gerekend tot de slachtoffers waarvoor het eerdere monument is opgericht”.
“Wij weten in feite niet al te veel van de heer Rosenberg. Hij was militair en had voor hij in Nieuw-Beijerland vertoefde in Willemstad gelegen. Een deel van de ons bekende gegevens is afkomstig van het “stenenarchief van de gemeente Oud-Beijerland” en van hetgeen is geschreven door mevr. Alie van den Berg, auteur van het boek “Het Joodse verleden van Oud-Beijerland”. Dhr. Rosenberg, geboren op 31 augustus 1912 te Rotterdam is als laatste op de Joodse begraafplaats in Oud-Beijerland begraven. Zijn naam komt voor in het genoemde boek van Mevr. Van den Berg op bladzijde 58. Digitaal zijn gegevens over hem te vinden op: www.joodsmonument.nl”.
“Hierin wordt de indruk gewekt dat hij gewond was en aan zijn verwondingen zou zijn overleden. Informatie van de Oorlogsgraven Stichting vermeldt echter: ” De heer J. Rosenberg is een van de acht Joodse militairen die zich na de Nederlandse capitulatie van het leven hebben beroofd. Waarom hij daarvoor de gemeente Nieuw-Beijerland heeft gekozen is niet duidelijk”.
“Van de ouders van Jacob Rosenberg is bekend dat zijn vader geboren was in Warschau en zijn moeder in Rotterdam. De naam van Jacob Rosenberg komt ook voor op de lijst van Joodse Militaire Slachtoffers in de database van gesneuvelde militairen van het Nederlands Instituut voor Militaire Historie, samengesteld door Kolonel b.d. J. W. de Leeuw. Wij hebben getracht meer te weten te komen over de heer Rosenberg. Dat bleek niet gemakkelijk.
Wij hebben de Arrondissements Rechtbank te Dordrecht gevraagd ons een exemplaar te verstrekken van het proces verbaal dat is opgemaakt door de heer C. Kool, destijds gemeente-veldwachter te Nieuw-Beijerland. Dat kon niet omdat deze gegevens niet meer in Dordrecht aanwezig waren. Wij moesten ons licht verder opsteken bij het Nationaal Archief in den Haag. Een andere poging om aan de weet te komen of de zuster van Jacob Rosenberg nog leefde en waar zij zich eventueel zou kunnen bevinden hebben wij ingesteld bij de Joodse Gemeente Nederland Israel. Hierop hebben wij geen enkele reactie gekregen”.
“Van het overlijden van de heer Rosenberg is in Nieuw-Beijerland een akte opgemaakt onder dagtekening 27 april 1943. Op 4 Mei 1943 is deze akte ook, volgens de toen nog geldende voorschriften, ook opgemaakt in Rotterdam, zijnde de laatste woonplaats van Jacob Rosenberg. Frappant kan nog worden genoemd dat in het eerder genoemde stenen archief als overlijdensplaats is genoemd ‘s-Gravenhage”.
Knipsel ‘Asta sound-theater’ – 1931
Verklaringen van overlijden van Jacob Rosenberg
Joodse begraafplaats Oud-Beijerland – 6 november 2020
