Een bruine envelop, verborgen in de Nederlandse Hervormde kerk van Klaaswaal, is de sleutel gebleken tot een aantal geheimen uit het verzet tegen de Duitse bezetter tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hans Bliekendaal, een werknemer van een sloopbedrijf dat betrokken is bij de restauratie van de kerk, deed onlangs de opmerkelijke vondst. Hij trof de envelop met papieren en foto’s uit WO II aan tussen het dak en een muur van het kerkgebouw. Hij gaf de envelop aan Jaap Bijl, die vervolgens het verhaal rond de papieren heeft achterhaald. ijl is nauw betrokken bij het archiefonderzoek rond de restauratie van de kerk. Hij is er zeker van dat de envelop begin 1945 in de kerk is verstopt door dominee Hugenholz. Na een voor de bezetter kritische preek werd hij namelijk door de Duitsers opgepakt en enkele weken gevangen gezet. „De envelop moet hij vanwege het belastende materiaal verstopt hebben,” meent Bijl. Er zaten drie foto’s, een strooibiljet, twee brieven van bisschoppen, een verhaal van een dominee en een kranteknipsel in de envelop. Het strooibiljet beschrijft een foto, waarop Hitler is te zien op de Russische sneeuwvlakten temidden van de lijken van Duitse soldaten. De verdere tekst gaat over de rechtvaardigheid van de strijd van het Rode Leger. Het vlugschrift is duidelijk bedoeld om de Duitse soldaten te demotiveren. De ene bisschoppelijke brief is gedateerd op 25 juli 1941 en beschrijft de moeilijkheden die katholieke organisaties ondervinden van de bezetting. De andere is van 10 april 1942. Die gaat over de bezwaren die de kerk heeft tegen de inzet van Nederlandse arbeiders in Duitsland. Het verhaal van de dominee beschrijft de houding van christenen in oorlogstijd en het kranteartikel is van 11 mei 1940. Van de drie foto’s zijn er twee waar prins Bernhard op staat. Maar de derde is voor deze regio het interessantst, stelt Bijl. Op die foto blijkt Bas Barendrecht te zijn afgebeeld. Deze jongeman werd op 19 september 1941 geëxecuteerd door de Duitsers vanwege hulp aan Engelse piloten. Jaap Bijl herkende de naam van de jongen en wist dat er nog een zus van Barendrecht in Klaaswaal woont. Hij liet haar de foto zien die direct door haar werd herkend. „Ik heb de tekst achterop de foto zelf geschreven,” zegt mevrouw Pegels-Barendrecht. „Ik heb de foto indertijd aan de dominee gegeven, omdat hij zeer geïnteresseerd was in het verhaal van mijn broer. Officieel is hij nog altijd vermist, maar we moeten aannemen dat Bas is doodgescho-ten.” De jongen is met vier andere plaatsgenoten door de Duitsers opgepakt. Dat gebeurde enkele dagen nadat een Engelse bommenwerper ter hoogte van de Eerste Kruisweg in Greup neerstortte. „De vliegeniers zijn er direct door omwonenden uitgehaald en verstopt. Een dag later werden ze toch door de Duitsers gegrepen. Omdat die wilden weten wie de Engelsen geholpen hadden, werden hardhandige huiszoekingen gedaan en de bevolking van de Greup bijeengedreven in Westmaas. Daar heeft iemand mijn broer aangewezen als betrokkene. Hij heeft geweten wie hem verraden heet, want de laatste woorden van Bas aan mijn moeder voordat hij werd weggevoerd waren: ‘Als ik straks sterven ga, ga ik met een vrij geweten want ik heb niemand verraden’. Zijn verrader is enkele jaren geleden in Klaaswaal overleden. „Bas is één dag na zijn 22e verjaardag doodgeschoten. Dat komt omdat de Duitse krijgswet de executie van mensen die jonger waren dan 22 jaar niet toestond. Op 18 september werd hij 22, en om vijf uur de volgende ochtend is hij vermoord. Waar dat is gebeurd, hebben we nooit kunnen achterhalen,” zegt mevrouw Pegels-Barendrecht. Samen met de andere vier, Joris de Heus, Arie van der Stel, Arie van Steensel en Piet Kruithof was Bas Barendrecht één van de eerste Nederlanders die door de Duitsers vanwege verzetsdaden werden doodgeschoten. „Mijn moeder heeft nog jaren na de oorlog gehoopt op de terugkeer van Bas,” zegt mevrouw Pegels. „Iedere morgen ging ze op de dijk kijken of hij er toch niet aankwam.”
Knipsel “Kerk geeft geheimen Klaaswaals verzet prijs’ – Dordtenaar 1 november 1993
Jaap Bijl met de papieren en foto’s uit de Tweede Wereldoorlog, die bij de werkzaamheden aan de kerk zijn ge-vonden.
De Nederlandse Hervormde kerk van Klaaswaal heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog heel wat meer geheimen tussen haar muren gehad dan de Duitsers hadden kunnen vermoeden. Want niet alleen de brieven, pamfletten en foto’s, die deze week tijdens de restauratie op de kerkzolder zijn gevonden, werden er door de toenmalige dominee Gerhard Willem Karel Hugenholtz verstopt. Dat blijkt uit naspeuringen van J.P. Bijl uit Klaaswaal, die zich met de historie van de kerk bezighoudt. Wijlen dominee Hugenholtz hield zich namelijk niet alleen bezig met het zieleheil van de leden van zijn kerk, maar bekommerde zich ook om de onderdrukking van de Nederlanders. Zo verspreidde hij illegale bladen waaronder Trouw en tevens hielp hij onderduikers aan een adres. Met zijn catechisanten keek hij regelmatig op een kaart op de kerkzolder hoe de strijd tussen de Duitsers en de geallieerden vorderde. Zijn dochter M. Steenbeek-Hugenholtz was in die tijd 12 jaar. „Hij verstopte van alles in de kerk”, vertelt ze. „Maar we hadden ook thuis spullen.” Ze vermoedt dat de gevonden envelop met inhoud door de dominee zelf is verborgen. „Hij werd verraden door iemand bij wie hij de kranten bracht, maar mocht van de Duitsers zondags nog preken”, vertelt mevrouw Steenbeek. „Hij moest zich dan ‘s maandags melden. Deed hij dat niet dan zouden zijn vrouw en kinderen worden opgepakt. Ik denk dat hij in de tijd daartussen de envelop heeft verstopt.” De dominee werd enkele weken later om onbekende redenen toch weer vrijgelaten. De inhoud van de gevonden envelop bestaat uit: een pamflet van een hervormde predikant uit Hengelo uit 1942, twee herderlijke schrijvens van de Nederlandse bisschoppen uit 1941 en 1942 en een kranteknipsel van 11 mei 1940. Het meest belastende stuk is een gestencild Engels strooibiljet, dat door vliegtuigen is uitgeworpen. Tevens zaten er twee foto’s van het Koninklijk Huis en een foto van de op 19 september 1941 gefusilleerde Bastiaan Arie Barendrecht in de envelop. De zus van Barendrecht kan zich nog herinneren dat ze de foto aan de dominee gaf „Mijn broer had gevraagd om, als hij weg was, foto’s ter herinnering uit te delen aan mensen die hij kende”, aldus mevrouw P. Pegels-Barendrecht. Bas Barendrecht had een van de vier inzittenden van de Engelse bommenwerper, die op 7 augustus 1941 een noodlanding maakte bij Greup, aan een jasje geholpen. Maar ook J. Andeweg uit Klaaswaal, zoon van de toenmalige koster, heeft zijn herinneringen aan de dominee. „Het was een eerlijke en eenvoudige man.” Andeweg weet nog goed dat hij zich op de kerkzolder heeft verborgen tijdens razzia’s van de Duitsers. „Ik was nog maar vijftien maar ik ging toch met mijn broer en enkele andere mannen op de kerkzolder zitten, als er mannen werden opgepakt.” Tevens weet hij nog dat de directeur van de Rotterdamse Tram Maatschappij zijn radio niet wilde inleveren en het toestel zodoende ook op de kerkzolder belandde.
Knipsel ‘Klaaswaalse kerk speelde rol in het verzet’ – Rotterdams Dagblad 5 oktober 1993
J.P. Biji toont de gevonden documenten en foto’s.
In juni 2015 maakte Jaap Bijl een nuance bij deze knipsels: ,,Beiden artikelen gaan over een eenvoudige vondst van een pakketje dat door ds. Hugenholtz tijdens de oorlog uit angst op de kerkzolder was geworpen. Er was geen relatie tussen het verzet en de kerk, waarbij de kerk actief meedeed aan verzetsacties. Het was individueel. ds. Hugenholtz las illegale verzetskrantjes en gaf die door en hij bleef tijdens kerkdiensten voor de koningin en haar familie bidden.”