1946 – Het monument ‘Moeder’ te Heinenoord

In Heinenoord werd op 20 mei 1950 het monument ‘Moeder’ onthuld. Vier jaar eerder, op 18 februari 1946, werd een voorlopig monument onthuld op deze plaats: een rode sokkel met daarop een wit kruis.

‘Monument onder Heinenoord onthuld’ – februari 1946

monument-moeder-1946-01Braakliggende akkers overkoepeld door een wisselende voorjaarslucht was het decor waarin Maandagmiddag op den rijksweg, die de wijde polders van ons eiland doorsnijdt, de eenvoudige plechtigheid plaats had van de onthulling van het voorlopige monument ter nagedachtenis aan de gevallenen in de Hoeksche Waard tusschen Mei 1940 en Mei 1945. Maandag 18 februari was met opzet gekozen als den dag waarop de plechtigheid zou plaats vinden omdat juist een jaar eerder, op 18 Februari 1945 des Zondagsmorgens om 9 uur op de plaats van het monument is verrezen, als represaillemaatregel tegen het uit den weg ruimen van den nazi-burgemeester van Nieuw-Beijerland, Simonis, tien menschen door de Duitsche tyrannen werden gefusilleerd. Uit de gevangenis te Scheveningen waar zij waren ingesloten, hetzij wegens illegalen arbeid, hetzij als gijzelaar, werden deze tien Nederlanders in den vroegen morgen weggehaald en naar de Hoeksche Waard gevoerd. Op den rijskweg, ter hoogte van de gemeente Heinenoord zagen zij voor het laatst het licht. Op een plaats, die zij tevoren wellicht nimmer gekend hadden, vielen zij voor het vuurpeloton van een wreeden bezetter. Speciaal deze tien gevallen werden Maandagmiddag herdacht in een plechtigheid, die een sober karakter droeg, maar daarom juist bij de vele honderden, die er getuige van waren, een blijvenden indruk zal hebben achtergelaten. Het gedenksteen is even sober als de plechtigheid was. Een eenvoudig wit kruis op een rooden voet met koperen plaat, die als opschrift draagt: “Ter herinnering aan de gevallenen in de Hoeksche Waard, Mei 1940-1945”. Om het monument heen een zerk met wit grint. Eenvoud is het eenige sieraad  van het gedenkteken, maar het is tevens een symbool. Het symbool van de eenvoud van ’t hart, dat zichzelf niet telt, waar ’t er om gaat de zaak van het Vaderland te dienen. Temidden van onze polders, waar zich in onafgebroken regelmaat het sterven en weer opbloeien van het leven manifesteert is dit gedenkteken een herinnering aan hen die stierven opdat wij leven zouden.

monument-moeder-1946-02.jpg

Onder aanwezigheid van talrijke familieleden der gevallenen, leden van de illegaliteit en vele belangstellenden heeft Ds. C.M. Langeveld van Nieuw-Beijerland het voorlopige monument aan de gem. Heinenoord , die o.m. vertegenwoordigd was door burgemeester Den Hollander, overgedragen. Ds. Langeveld zeide te spreken namens hen, die in de afgelopen jaren een verborgen weg zijn gegaan en die op dien weg hun kameraden te betreuren hebben. Tevens zeide hij het woord te voeren namens de leiding van de illegaliteit in de Hoeksche Waard, die ook thans niet op den voorgrond wenschte te treden. Spr. wilde hulde brengen aan hen, die vielen zonder dat er klokgelui was toen zij ten grave daalden , doch wier doodsnik slechts werd begeleid door een scherpen knal. Tevens herdacht spr. allen die hun leven voor onze vrijheid lieten, te land, ter zee en in de lucht. Velen vielen, maar velen stonden op en gingen denzelfden weg: de mannen van Greup, die in hun vaderlandsliefde spontaan handelden, , de line-crossers van Strijen, die de vrijheid dienden, maar den dood vonden, de vermoorden door terreur uit de dorpen rondom, maar vooral de mannen die hier vielen en die op 18 Februari 1945 voor het laatst het licht aanschouwden. Wij, aldus spreker, waren verslagen. Wij voelden de slag alsof hij in ons eigen vleesch was toegebracht. Maar het was ook een dag vol verbetenheid. Toen voelden wij het onrecht ons volk aangedaan. Wij zwoeren vol te houden tot den dood of de vrijheid. Tot de familie zeide spr. : het offer is niet vergeefsch geweest. Voor ons was het sein te volharden. Spr. Citeerde hier Jan Campert’s gedicht ‘Rebel mijn hart’ en vervolgde: Nu, een jaar later, zijn zij gestorven, terwijl wij leven. Wij voelen dit als een geschenk van God. Spr. merkte op, dat het huidige gedenksteen slechts een voorlopig is. Straks zal en grooter en grootscher verrijzen. Het huidige werd aangeboden als bewijs van diepe dankbaarheid jegens, hulde en verknochtheid aan hen ‘die in onze plaats op deze plaats hun leven lieten’. Spr. Zeide: Wij brengen u nog een groet, Rust zacht kameraden, Uw strijd is gestreden. Gij hebt met uw bloed de vrijheid betaald. Spr. bracht in herinnering hoe jood en niet-jood, Protestant en Katholiek, geloovige en niet-geloovige elkaar vonden in gemeenschappelijk verzet en broeders bleven in den dood. Dit zullen wij in de Hoeksche Waard niet vergeten aldus spreker. Na uit het Geuzenliedboek te hebben geciteerd: ‘Neen, onze doode neemt niemand ons af’ enz. richtte Ds. Langeveld zich tot burgemeester den Hollander en zeide o.m.: Met die woorden draag ik het monument aan u over. Aanvaard het als een kostbaar kleinood. Wij vertrouwen, dat gij het monument zult verzorgen als het monument van onze broeders. Namens de illegaliteit werd daarop een krans bij het gedenkteeken neergelegd , terwijl de muziek een gedeelte uit de Peer Gynt Suite speelde. Ook verschillende familieleden legden bloemen bij het monument. Een minuut stilte werd in acht genomen, waarna burgemeester den Hollander het woord nam en o.m. zeide: Het is met diepe ontroering, dat wij hier staan. Wij zien onze vrienden, bekenden en onbekenden, in onze herinnering. Mannen, die niet wachten wilden op de bevrijding, maar mee aanpakten. Zij hebben helaas den heerlijken dag der bevrijding niet meer kunnen beleven. Spr. gaf den nabestaanden de verzekering, dat hij en de inwoners van zijn gemeente meevoelen, met hetgeen thans in de harten der familieleden omgaat. Hierna noemde hij de namen van de gefusilleerden die konden worden geïdentificeerd: (Twee zijn nog steeds onbekend). Het zijn Wouter Wilhelmus Cornelis Verkerk, wachtmeester der Marechaussee, Rockanje; Etienne de Bouter, kantoorbediende, Rotterdam; Albert Jappe Alberts, tandarts, Rotterdam; Machiel Wilhelm Prohn, bankbeambte, Rotterdam; Hendrik du Valoois, conciërge, Rotterdam; Ir. Pieter van der Wallen, directeur Kalk- en Zandsteenfabriek, Brielle; Cornelis Pieter Nonner, electromonteur, Rotterdam; Emanuël Hamburger, leraar, Dordrecht. Spr. zeide vervolgens: Het is goed in de moment de gedachtenis vast te leggen aan hen die vielen. Laat het kruis een stimulans zijn den weg te gaan dien zij eens insloegen: uitschakeling van het eigen ik ten dienste van de gemeenschap. Met deze gedachte, aldus spr., aanvaard ik het monument. Wij zullen het in eere bewaren.

De heer Le Grand sprak een slotwoord en zeide o.a.: Zij waren onze vrienden en dat zijn zij nog. Hun voorbeeld moet ons voorlichten op den weg, dien wij te gaan hebben. Tenslotte dankte hij namens de familieleden voor de betoonde belangstelling, waarna nog gezongen werd het eerste couplet van: ‘Blijf met mij Heer’.

‘De onthulling op 20 mei 1950’

De gang van zaken bij de onthulling van het Monument, waarvoor bijzonder grote publieke belangstelling bestond, was als volgt: 1. Toespraak namens het Stichtingscomité,door de heer A. Vogelaar; 2. Onthulling van het Monument door de Commissaris der Koningin, Mr. L.A. Kesper; 3. Kranslegging, onder het spelen van: “Ases Tod”; 4. Het zingen van: 1. Blijf bij mij Heer; 2. Boven de sterren; door ruim 200 zangers en zangeressen uit de verschillende gemeenten in de Hoeksche Waard met muzikale begeleiding; 5. Dankwoord, namens de verwanten van de herdachten, door Ds. J. Fokkema, te Delft; 6. Overdracht van het Monument aan het Gemeentebestuur van Heinenoord; 7. Sluiting van de plechtigheid met het spelen van een couplet van het Wilhelmus, waarbij de aanwezigen niet mee moesten zingen.

MONUMENT VOOR GEVALLENEN 1940 – 1945 IN DE HOEKSCHE WAARD

Kort na de bevrijding van ons land, in mei i945, hebben enige personen,onder de naam “Comité Stichting Monument voor Gevallenen 1940-1945 in de Hoeksche Waard” zich bezig gehouden met het bijeenbrengen van gelden voor de stichting van een Monument ter nagedachtenis van hen, die in het tijdvak mei 1940- mei 1945 zijn omgekomen als gevolg van hun houding tegen de bezetter, of zijn terecht gesteld als maatregel van vergelding, en woonplaats hadden in de Hoeksche Waard of aldaar zijn overleden. Gemeld Comité zag haar streven bekroond toen het voor de stichting van het Monument benodigd bedrag, rond f 11.000,– bijeen was, en op zaterdag, 20 mei 1950, het door de beeldhouwer Hubert van Lith vervaardigd monument, door de Commissaris der Koningin, Mr. L.A. Kesper, werd onthuld. Het werd opgericht op de berm van de Rijksweg Blaaksedijk-Krooswijk, onder de gemeente Heinenoord, juist op de plaats waar op zondag, 18 februari 1945, zonder vorm van proces, tien personen, als maatregel van vergelding werden neergeschoten. Het monument wordt geflaneerd door tien bomen als een symboliserende herinnering aan de tien ter plaatse gevallen personen. Het bestaat uit een levensgrote mannenfiguur in brons op een hoog voetstuk van natuursteen, en wil een uitbeelding geven van het diep menselijke dat ligt opgesloten in de kreet ” M 0 E D E R ! “, welke luidkeels werd geslaakt door één der tien ter plaatse Gevallenen. Op de voorzijde van het voetstuk staat:

” M O E D E R ….”

ZIJ VIELEN VOOR EN DOOR HET VERZET

1940 – 1945

Hoe kon de mens de wens

tot leven ooit teniet doen?

Hier klonk de kreet van één

die voor tien makkers sprak.

Op de zijkant van het voetstuk zijn vermeld de namen van hen aan wier nagedachtenis het Monument meer speciaal is gewijd.

Dit zijn op de linkerzijde: 1.  Arie Bastiaan Noorlander, geb. te ‘s-Gravendeel, 31 dec. 1929, omgekomen 2 juli 1944; 2.  Jan Hendrik van der Heide,geb. te ‘s-Gravenhage, 18 dec. 1920, neergeschoten 24 dec. 1944; 3.  Adriaan Cornelis Swenne, geb. te Ouwerkerk (Z) 30 dec. 1917, terechtgesteld op 7 jan. 1945; 4.  Dingenis Sanderse, geb. te Rhenen, 11 okt. 1921, terechtgesteld op 7 jan. 1945; 5.  Johannes Kolf,geb. te Westmaas, 6 nov. 1915, neergeschoten op 29 jan. 1945; 6.  Pieter Jacobus Pot, geb. te Puttershoek, 1 aug. 1896, neergeschoten op 8 maart 1945; 7.  Nikolaus Bout, geb. te Aken,14 nov. 1915, terechtgesteld op 3 april 1945; 8.  Anton Marie de Haas, geb. te Nw.Helvoet, 25 febr. 1918, terechtgesteld op 3 april 1945; 9.  Ds. Egbert Jan Fokkema, geb. te Sneek,5 dec. 1917, omgekomen op 29 april 1945; 10. Jacob van Etten, geb. te Westmaas, 8 febr. 1913, neergeschoten op 4 mei 1945; 11. Johannis Martinus van Aken, geb. te Heinenoord, 17 aug. 1924, neergeschoten, 4 mei 1945; 12. Jacob van Breda,geb. te Amsterdam, 29 jan. 1925, neergeschoten op 6 mei 1945; 13. Catharina Traas- de Jager, geb. te Baarland, 25 jan. 1887, neergeschoten 7 mei 1945.

Op de rechterzijde zijn dit: 14. Arie van der Stel, geb. te Maasdam, 18 april 1881; 15. Joris de Heus, geb. te Mijnsheerenland, 2 nov. 1888; 16. Pieter Wouter Kruijthoff, geb. te Mijnsheerenland, 26 nov. 1911; 17. Arie van Steensel, geb. te Westmaas, 6 sept. 1915; 18. Bastiaan Arie Barendrecht,geb. te Westmaas, 18 sept. 1941; Allen terechtgesteld op 19 september 1941. 19. Albert Jappe Alberts, geb. te Anrum, 5 maart, 1893; 20. Machiel Wilhelm Prohn, geb. te Rotterdam, 19 sept. 1897;21. Ir. Pieter van der Wallen, geb. te Brielle, 30 aug.1900; 22.  Mr. Emanuel Hamburger, geb. te Nijkerk, 8 aug. 1901; 23. Hendrik Duvalois, geb. te Rotterdam, 1 sept. 1912; 24.  Wouter Wilhelmus Cornelis Verkerk, geb. te Amsterdam, 8 mei 1915; 25.  Etienne de Bouter, geb. te Rotterdam, 5 augustus 1919; 26.  Cornelis Pieter Nonner, geb. te Rotterdam, 3 nov. 1919; 27.  Twee onbekend gebleven manspersonen. *) Allen terechtgesteld op 18 februari 1945 op de plaats van het Monument. *) Enkele  jaren na de oprichting van het Monument is gebleken dat dit zijn geweest: Carel August Filipson, geb.te Amsterdam, 15 nov. 1924 en Teunis Kooij, geb te Amsterdam, 29 april 1925 (beide leerling op de Kweekschool voor de Zeevaart).

Foto ‘Onthulling 20 mei 1950’

monument-moeder-20-mei-1950

Foto ‘Kranslegging’ – 1960

wo2-moeder-heinenoord-4mei1960

Kranslegging, 4 mei 1960

Foto’s ‘Monument Moeder’

foto-monument-moeder-02

wo2-monument-moeder-heinenoord-01

wo2-monument-moeder-heinenoord-02

Fotoserie ‘Monument Moeder’- 6 maart 2015

monument-moeder-6mrt2015-07 monument-moeder-6mrt2015-02 monument-moeder-6mrt2015-03 monument-moeder-6mrt2015-06 monument-moeder-6mrt2015-05 monument-moeder-6mrt2015-04 monument-moeder-6mrt2015-01 monument-moeder-6mrt2015-11 monument-moeder-6mrt2015-10 monument-moeder-6mrt2015-09 monument-moeder-6mrt2015-08

Filmpje ‘Monument Moeder’ – 6 maart 2015

5 Comments

Add a Comment
  1. Indrukwekkend. Als je deze monumenten ziet en je weet het waarom waarvoor… Alleen dan als dit je niets van binnen doet…..Ben je niet waard dat je mens bent. Dan ben je niet waard dat je Hollander bent.

  2. Vandaag las is voor het eerst dat de broer van mijn vader, voor mij oom Henk (Hend(e)rik) Duvaloois, op 18 februari 1945 bij Heinenoord gefusilleerd is. Er werd in de familie wel gesproken over het feit “dat oom Henk in de oorlog was vermoord” en zijn jongste broer: oom Marinus Duvaloois aan de gevolgen van zijn internering in het Concentratiekamp Amersfoort is overleden.
    Ik heb dan ook met veel interesse deze pagina gelezen en kan – nu ik zelf ook niet helemaal “piep” meer ben -heel goed begrijpen, welk een groot verdriet mijn familie en vooral ook het gezin van oom Henk met zich meedragen!!

    1. Ik leest nu ,nadat ik benaderd ben door door oranje vereniging Heinenoord. Ik ben de zoon van Henk Duvaloois, en zou graag willen weten wie uw vader is .Door omstandigheden zijn wij het contact met v familie niet meer mee gekregen. Ik heb mijn vader niet gekend. ik zie uw bericht graag tegemoet. Gr rinus duvaloois

  3. De Zwerver
    Toevallig zat ik te bladeren in de Zwerver
    http://lo-lkp.nl/images/pdf/DeZwerver/1947/De%20Zwerver-1947-jul.pdf
    Op bladzijde 32 stond toen een oproep t.b.v. Carl August Filipson.
    Daar staat ook een foto bij!
    Zo wil ik hem gedenken, met zovele anderen die in vergetelheid zijn…

    Lees meer
    Bron: De Zwerver LO/LKP Stichting

    Geplaatst door Hans PouwWVH op 26 november 2018

    1. Bedankt voor de tip Hans!

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *