Op het in 1998 onthulde Korendijkse herdenkingsmonument te Piershil staat de naam van Jacobus Jan Pouwe. Hij overleed op 2 september 1945 in ‘s-Gravenzande. Het gezin Pouwe, afkomstig uit Numansdorp, woonde sinds 1935 in het vorige huis van de familie Hoepel (naast het huidige pand Kade 2) op het adres Molendijk A162 te Piershil. Aart Pouwe en zijn vrouw Elizabeth Korbijn hadden vier zonen (IJmert, Jan, Meeuwis en Arie) en twee dochters (Cobie en Dana).
De aanwezigheid van de naam van Jan Pouwe op dit herdenkingsmonument is opvallend. Ook staat vermeld Adriaan Johan Evertse, afkomstig uit Zuid-Beijerland, gestorven op dezelfde dag. Waar hun tragische overlijden eigenlijk precies valt binnen de kaders van het in 2011 opgerichte Monument Burgerslachtoffers WO2, daar roept hun aanwezigheid op het monument uit 1998, waarvoor zo vele Korendijkse namen tot groot verdriet van de families zijn geschrapt, alleen maar vragen op. De namen van de jongens prijken tussen personen die zijn omgekomen in concentratiekampen en personen die zijn omgekomen tijdens de oorlogsstrijd. Navraag naar Jan Pouwe bij de Oorlogsgravenstichting levert dit antwoord op: “Betrokkene is op 2 september 1945 bij een mijnontploffing om het leven gekomen. Voor de goede orde bericht ik u dat hij hierdoor door onze stichting niet als oorlogsslachtoffer is aangemerkt”.
Tijdens onderzoek van de werkgroep Monument Burgerslachtoffers WO2 is het overlijden van deze jongens ook meerdere keren ter sprake gekomen. “De jongens liepen met mijnen te gooien, het was een stom ongeluk”, zo hoorden we meermaals. Ook op de voorpagina van de krant ‘De Westlander’, van 7 september 1945, werd als oorzaak het ‘werpen met landmijnen’ afgedrukt. Voor de getroffen families zal de jaarlijkse pijn vooral op 2 september het meest voelbaar zijn geweest. In de gemeente Korendijk zijn inmiddels de twee monumenten samengevoegd tot één, zodat de 4-mei herdenking weer voor iedereen is. Dat er op 4 mei zeker ruimte is om stil te staan bij de dood van deze jongens zal iedereen na het lezen van onderstaand verhaal beamen. Maar uitsluitend publicatie van de ware gebeurtenissen op 2 september 1945 doet recht aan hun nagedachtenis.
In februari 2013 heb ik telefonisch gesproken met Meeuw Pouwe, die dag de belangrijkste getuige. Meeuw praat nog steeds niet graag over die dag, “U mag gerust weten dat dit voorval mij als mens wel gevormd heeft. Als zestienjarige zoiets meemaken, dat vergeet je nooit meer”. In maart 2013 ben ik op viste geweest bij Mevrouw Wesdorp-Evertse, de zus van Adrie Evertse. Na het lezen van het verslag wat er die fatale dag is gebeurd vertelde ze dat ze dit allemaal nooit heeft geweten: “Ik was 15 jaar toen het gebeurde, mijn moeder zat op dat moment in de kerk. Met Klaas van Bergeijk zijn mijn ouders vanuit Piershil naar ‘s-Gravenzande gegaan. Het was erg emotioneel allemaal. Mijn broer werd met militaire eer begraven, het verdriet was intens. Enige nazorg hebben we nooit gehad, zo ging dat in die tijd. Jammer dat mijn broers niet meer leven, die hadden destijds ook graag willen weten wat u mij nu laat lezen”.
‘Nooit meer jarig met Hitler’
Op 20 april 1945 vierde Jan Pouwe zijn 18-jarige verjaardag. In het bijzijn van familie en vrienden wist hij net als iedereen dat die verschrikkelijke oorlog ten einde liep. Hij liet zich die dag dan ook ontvallen dat het wat hem betreft de laatste keer was dat hij z’n verjaardag moest vieren samen met Adolf Hitler, eveneens geboren op 20 april (1889).
Links: Jan Pouwe op een schoolfoto uit 1940.
Jan en Ymert Pouwe maakten vanaf 1944 deel uit van de Binnenlandse Strijdkrachten en waren vanaf 6 mei 1945 ingeschreven als lid van de bewakingstroepen, 1e compagnie, gewest 14 (Zuid-Holland Zuid), District 8 (Hoeksche Waard). Op 2 september 1945, bijna vier maanden na de bevrijding van Nederland, bracht de 16-jarige smid Meeuwis Pouwe een bezoek aan zijn beide broers. De jongens waren geplaatst in het ‘Marine Detachement Vluchtenburg’, nabij het zomervakantieverblijf Vlugtenburg te ‘s-Gravenzande.
Meewis verklaarde later die dag: “Na eerst de verblijven bezichtigd te hebben en wat te hebben gegeten zijn we met 4 personen de duinen in gewandeld: mijn broer Jan, Evertse, Lips en ik. We hebben verschillende dingen bekeken en als laatste kwamen we bij een bunker aan. Ik zag dat Lips een rond metalen kogelvormig voorwerp (diameter circa 35 centimeter, hoogte circa 75 centimeter, spits toelopend met een platte kop) uit het zand haalde en hij ging er mee op de bunker staan. Ik was bezig mijn behoefte te doen op 10 à 15 meter afstand, met mijn rug naar de bunker. Ik hoorde een slag en zag een vlam…omkijkende zag ik hen alle drie vallen. Toen ik ging kijken zag ik ze liggen met grote wonden, hevig bloedend”.
Als eerste hulp waren snel ter plaatse Nicolaas Menke en Martinus Kwistenhout, beide afkomstig uit Dordrecht. Ze troffen Pouwe en Evertse levenloos aan op de bunker, terwijl Lips zwaar gewond maar bij kennis was. Hij herhaalde steeds “het is mijn schuld dat de jongens dood zijn”, maar zei verder niets over de oorzaak. Hij praatte ook nog over zijn ouders.
Commandant van Marine Detachement ‘Vluchtenburg’ was J.W.H. Jore. Hij werd gebeld op 2 september om 14.20 uur, inzake een incident. Commandant Jore verklaarde later: “de bunker was helemaal leeg gehaald, maar de order was gegeven dat daar niemand in de buurt mocht zijn”.
Om 15.00 uur constateerde de marinedokter K.M. Knip dat de twee jongens al waren overleden. Lips werd afgevoerd naar het hospitaal, maar de arts had geen vertrouwen in een herstel. Tien minuten na aankomst in het hospitaal is ook Jaap Lips overleden.
Op zondag 2 september 1945 kwamen om het leven:
Jacobus Jan Pouwe, oud 18 jaar (geboren op 20 april 1927 te Numansdorp).
Adriaan Johan Evertse, oud 17 jaar (geboren op 16 februari 1928 te Zuid-Beijerland), woonachtig op de Meeborkstraat A116 te Zuid-Beijerland en zoon van Pieter Evertse, wachtmeester der Marechaussee te Zuid-Beijerland.
Jaap Lips, oud 19 jaar (geboren op 29 juni 1926 te Oud-Beijerland), woonachtig op de Zinkweg 268 te Oud-Beijerland.
Wat er deze fatale dag precies is gebeurd kan niet meer exact worden achterhaald. Gezien de verklaring van Meeuwis, die de drie jongens zag omvallen, is de kans groot dat men het projectiel heeft laten vallen, welke door de aanraking met het harde bunkerdak tot ontploffing moet zijn gekomen. Lips voelde zich waarschijnlijk als vinder van het projectiel schuldig, maar verkeerde hoogst waarschijnlijk in shock toen hij z’n laatste woorden uitsprak. Vast staat dat de order was gegeven dat niemand in de buurt mocht komen van die bunker. Het tragische voorval ging de geschiedenis in als één van de vele incidenten met oorlogsmunitie, waarbij de schuldvraag vanwege enorme verslagenheid en intens verdriet bij de getroffen families van ondergeschikt belang was.
Op woensdag 5 september werd Jan Pouwe met militaire eer begraven in Piershil.
Knipsels ‘De Westlander’ – 7 september 1945
Op de voorpagina werd melding gemaakt van het ongeluk.
Knipsels ‘Uit het Hoekschewaardje’- september 1945.
Foto’s ‘Vakantiepark Vlugtenburg’ – Bovenaan zijn de duinen te zien.
Foto ‘Begraafplaats Oud-Beijerland’ – 25 juni 1926 – 2013
Deze foto werd gemaakt op 25 juni 2013, 87 jaar na de geboorte van Jan Lips.
