Op het in 1998 onthulde Korendijkse herdenkingsmonument te Piershil staat de naam van Hendricus Baars. Hij overleed op 12 mei 1940 bij de stevigste stelling van de Nederlandse verdedigingslinie: Kornwerderzand.
Op de zandplaat Kornwerderzand, gelegen in de Zuiderzee, werd ten behoeve van de aanleg van de Afsluitdijk een werkeiland ingericht. Na de bouw werd ter bescherming van de sluizen en het waterpeil van het IJsselmeer op deze plaats een stelsel van kazematten (bunkers) aangelegd. Bij de inval in 1940 waren de Duitsers van plan om Amsterdam vanaf twee kanten aan te vallen. In het noorden kwamen ze in Friesland bij de Afsluitdijk uit. Op 10 mei 1940 werd de Friese ‘wonstelling’ vanuit Den Helder met vier stukken geschut versterkt. Drie daarvan werden geplaatst op de kop van de Afsluitdijk, matroos tweede klasse Hendricus Baars uit Nieuw-Beijerland diende bij één van deze stukken. Op 12 mei bleek die positie niet meer te houden en moest worden teruggetrokken. Luitenant Ham schreef over die dag: “Rond 14.30 uur naderde op de dijk een wanordelijke troep, ten dele marcherende, ten dele in autobussen.” Bijna het gehele bataljon trok zich in de richting van de kazemattenstelling terug. Kapitein Boers, een achtervolging door de vijand vermoedend, liet achter het bataljon de versperring sluiten en de brug springen. De explosie tilde de draaibrug uit z’n lagers, waarna het zware gevaarte op de brugpeilers viel zonder daadwerkelijk te breken. De explosie had wel een ander gevolg. Cor Dekker, één van de terugtrekkende soldaten, verklaarde later: “Toen we voor de brug op Kornwerderzand stonden ging hij de lucht in. Ik zie de stukken nog steeds door de lucht vliegen net of ze nooit naar beneden komen en blijven hangen. Ik snap er geen barst van dat we niet getroffen werden. Iets verderop moesten we een bochtje maken en daar lag een militair dood.” Luitenant Willem IJzereef over die dag: “Ik herinner me nog goed dat ik een dode marinier heb zien liggen. Hij was in uniform gekleed en lag bij de brug, waarvan de spil was opgeblazen. Er was iets misgegaan, een scherf was er afgevlogen waardoor hij op zo’n twintig meter van de brug getroffen werd. Zijn taak daar was geweest om met een roeibootje voedsel naar de kazematten te brengen en soms bij het sporten de voetbal uit het water te vissen.” De matroos die getroffen werd door de scherf was Hendricus Baars. Enkele weken daarvoor, op 23 april, was de zoon van Aart Baars en Hendrica van Belle 20 jaar geworden.
Conservator van het kazemattenmuseum is Jacob Topper. Het verhaal van Baars is hem wel bekend. ,,Medio vorig jaar heb ik nog een veteraan gesproken die hem bij de opgeblazen brug heeft zien liggen, met ernstige verwondingen aan zijn hoofd.” Op basis van getuigenverklaringen wijst de conservator ook aan waar het lichaam werd gevonden: ,,In 1940 lag alleen de zuidelijke brug er. De soldaten die zich terugtrokken moesten voor het water linksaf, teneinde via de schutsluizen over te kunnen steken. Men zag hem vlak bij de brug liggen; hieruit concludeer ik dat Baars zuidelijk van de rijbaan en oostelijk van de brug moet hebben gelegen.”
Vanaf de Waddenzee nam de kanonneerboot Johan Maurits van Nassau het Duitse aanvalsgeschut onder vuur. Kort daarop wordt het schip door Duitse bommenwerpers bij Callantsoog tot zinken gebracht. Zeventien bemanningsleden verloren hierbij het leven. Uiteindelijk gaf Nederland zich over na het bombardement op Rotterdam, de soldaten die de stelling zo fier in stand hielden moesten zich overgeven. Met 300 man slaagden zij er in de eerste Duitse cavaleriedivisie tegen te houden, een zeldzame Duitse nederlaag tijdens de ‘Blitzkrieg’.
Bron: ‘Blitzkrieg, halte Kornwerderzand’, door Hans en Auke Sprakel
Zie ook: Toen de oorlog begon, deel 16 (Hendricus Baars – Kornwerderzand)
Onderzoek – 2011
In 2011 heb ik een bezoek gebracht aan het museum in Kornwerdenzand, gelegen op de Afsluitdijk. Het museum bestaat uit een bezoekerscentrum, een aantal kazematten (commandokazemat, keuken/ luchtdoelremisekazemat, mitrailleurkazemat, kanonkazemat en zoeklichtkazemat) en een wachtlokaal. Het museum geeft informatie over de Slag om de Afsluitdijk bij de Duitse aanval op Nederland in 1940, de kanonneerboot Johan Maurits van Nassau (gezonken op 14 mei 1940), de neergestorte Lockheed Hudson en de Wonsstelling. In de filmzaal zijn ook films te zien met interviews met veteranen die hier hebben gediend.
Een prachtig museum, met enkele authentiek ingerichte kazematten. Op het terrein zijn ter gedachtenis drie monumenten opgericht: voor de gevallenen in de Wonsstelling, voor de opvarenden van de kanonneerboot en voor kapitein Boers en ondercommandant Luitenant Ham. In één van die kazematten trof ik een foto aan van Hendricus Baars. Navraag bij het museum leverde het volgende antwoord op:
Naar aanleiding van uw verzoek aan ons museum omtrent matroos Hendricus Baars kan ik het volgende vertellen:
“Op 10 mei 1940 werden vanuit Den Helder 4 stukken geschut 3,7 cm van de Koninklijke Marine toegevoegd aan de Wonsstelling. 1 stuk werd geplaatst aan de oostkant van het dorpje Zurich en 3 stukken kregen opstelling op de Kop van de Afsluitdijk waar de bataljonscommandopost was gevestigd in het toenmalige tankstation. Hendricus Baars is hierbij ingedeeld geweest, maar tot op heden heb ik nog niet kunnen achterhalen bij welk stuk hij dienst heeft gedaan. Wel is bekend, dat toen de Wonsstelling werd verlaten ook het personeel van deze stukken terug is getrokken naar Kornwerderzand. Wat ik heb kunnen achterhalen uit de verhalen is dat hij werd getroffen door een stuk metaal afkomstig van de brug op Kornwerderzand toen die werd opgeblazen.”
Vriendelijke groet Jacob Topper, plaatsvervangend conservator Kazemattenmuseum.
De geschiedenis wordt levend gehouden in het kazemattenmuseum Kornwerderzand, compleet met origineel ingerichte kazematten: www.kazemattenmuseum.nl
Foto ‘De opgeblazen draaibrug’
Foto’s ‘Monument en vindplaats Hendricus Baars’
Foto’s ‘Kornwerderzand’ – fotograaf Lotte van Huffelen
